Ο Πολύφημος στην Οδύσσεια (ραψωδία ι΄) είναι μία από τις πιο χαρακτηριστικές και αλληγορικές μορφές .
Η συνάντησή του με τον Οδυσσέα έχει βαθύτερο συμβολισμό
Ο Πολύφημος συμβολίζει τη βαρβαρότητα και την απουσία πολιτισμού.
Οι Κύκλωπες
«οὔτε δίκας ἐπιγίγνωσκουσιν οὔτε θέμιστας»
Ζουν απομονωμένοι, χωρίς πόλεις, χωρίς συνέλευση, χωρίς σεβασμό στους θεούς
ή στους ξένους.
Απουσία φιλοξενίας (ξενίας)
Η ξενία είναι βασική αξία του ελληνικού πολιτισμού.
Ο Πολύφημος, αντί να φιλοξενήσει τον Οδυσσέα και τους συντρόφους του,
τους καταβροχθίζει.
Έτσι αντιπροσωπεύει
την ανθρωποφαγική, ζωώδη
πλευρά της ύπαρξης.
Το ένα μάτι
Το μονό του μάτι μπορεί να ερμηνευτεί συμβολικά ως έλλειψη “πολυσκοπίας”, δηλαδή πνευματικής διορατικότητας και
σοφίας.
Βλέπει μόνο «κυριολεκτικά», όχι «με το νου» δεν έχει
όραση λογική ή πνευματική.
Η σχέση Πολύφημου –
Οδυσσέα
Η σχέση τους είναι σύγκρουση δύο κόσμων:
|
Οδυσσέας |
Πολύφημος |
|
Πολιτισμός |
Βαρβαρότητα |
|
Λογική, τέχνη, στρατήγημα |
Βία, δύναμη, φυσική ισχύς |
|
Σεβασμός στους θεούς και στους
νόμους |
Αθεΐα, ανομία |
|
Πνευματική όραση |
Μονόφθαλμη, περιορισμένη όραση |
Ο Οδυσσέας νικα με την εξυπνάδα του
το τέχνασμα με
το όνομα Οὖτις (Κανένας) δείχνει τη δύναμη του νου απέναντι στη σωματική βία.
Όμως, η ύβρις του Οδυσσέα στο τέλος — όταν
αποκαλύπτει το όνομά του — οδηγεί στην νέμεση, αφού ο Πολύφημος
επικαλείται τον Ποσειδώνα να τον τιμωρήσει.
Έτσι, η σκηνή έχει και
ηθικό δίδαγμα:
Ο ήρωας πρέπει να χρησιμοποιεί τη λογική χωρίς να παρασύρεται
από την αλαζονεία.
Ο Πολύφημος:
Συμβολίζει τον άλογο, πρωτόγονο, βίαιο άνθρωπο.
Αντιπαραβάλλεται με τον Οδυσσέα, που εκφράζει τη λογική, τον
πολιτισμό και την πνευματική όραση.
Η συνάντησή τους δείχνει τη νίκη του πολιτισμού πάνω στη βαρβαρότητα, αλλά και τη λεπτή γραμμή μεταξύ
σοφίας και ύβρεως.
